"Ünsüz sertleşmesi" ve "ünsüz yumuşaması" konularına geçmeden önce, sert ve yumuşak ünsüzleri bilmek gerekir.

Sert Ünsüzler: Önce sert ünsüzleri öğrenelim. "Fıstıkçı Şahap" sözcüklerinde geçen tüm ünsüzlerdir.

Sert ünsüz harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır:

a) Sürekli sert ünsüzler: s, ş, h, f

b) Süreksiz sert ünsüzler: p, ç, t, k

Yumuşak Ünsüzler:

Yumuşak ünsüzler de kendi aralarında iki kısma ayrılır:

a) Sürekli yumuşak ünsüzler: ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

b) Süreksiz yumuşak ünsüzler: b, c, d, g

Ünsüz Sertleşmesi (Benzeşmesi)

Alfabemizdeki f, s, t, k, ç, ş, h, p harfleri ile biten bir kelimeye b, c, d, g harfleri ile başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak harfler sertleşir. Buna göre; b-p, c-ç, d-t, g-k olur. Yani, Türkçe'de sert ünsüzlerden sonra yumuşak ünsüzler gelmez. Sonunda sert ünsüz bulunan kelimelere yumuşak ünsüzle başlayan ek getirilemez. Bu kurala “ünsüz benzeşmesi” denir.

Örnek:

Kitap + cı = kitapçı

Yavaş + ca = yavaşça

Ayak + cak = ayakçak

Ayak + da = ayakta

Yurt + dan = yurttan

Ses + deş = sesteş

Yap + dı = yaptı

Aç + dır = açtır

At + gı = atkı

Seç + gin = seçkin

Çalış + gan = çalışkan

Kıs + gaç = kıskaç

NOT: Bu kural, sayıların rakamla yazılışlarında da geçerlidir. Buna göre rakamlar okunur ve okunuşu p, ç, t, k, f, h, s, ş harflerinden biriyle biterse, ekler de sertleşir. Buna uyulmazsa yazım yanlışı yapılmış olur.

Örnek :

Saat 3'de geldim. (Yanlış)

Saat 3'te geldim. (Doğru)

Özel Durumlar:

I) Bazı birleşik kelimelerin bu kurala uymadığı görülür :

Dikdörtgen, akciğer.

II) Bazı matematik terimlerinin bu kurala uymadığı görülür:

 Üçgen, dörtgen, beşgen.

III) –de, da bağlacı, başlı başına bir kelime olduğu için p, ç, t, k, f, h, s, ş harfleriyle biten kelimelerden sonra gelse bile sertleşme kuralına uymaz. Zaten -de, -da bağlacını, bulunma hal eki olan –de, -da ekinden (ismin -de halinden) ayıran en önemli özelliklerden biri de budur.

 Gitsek de olur, gitmesek de.

      Süreksiz Sert Ünsüzlerin Yumuşaması

Süreksiz sert ünsüz harflerle (p, ç, t, k ) biten sözcükler, sesli harf veya sesli harf ile başlayan bir ek aldıkları zaman sonlarındaki sert ünsüz harf yumuşayarak (b, c, d, g, ğ) olur. Bu kurala "sert sessizlerin yumuşaması" denir.

Örnek:

Çorap + ın = Çorabın

Sarnıç + a = Sarnıca

Kağıt + ın = Kağıdın

Toprak + a = Toprağın

Denk + i = Dengi

Kural 1) Tek heceli bazı sözcükler bu kurala uymaz.

Örnek: Süt, çöp, üst, tek, ak, ip, sırt, sap, kat, üç, saç, aç, suç, et.

Kural 2) Yabancı sözcükler bu kurala uymaz.

Örnek: Hukuk, millet, illet, saat.

Kural 3) Özel isimlerin yazılışında bu kural geçerli değildir. sadece okunuşunda, söylenişinde geçerlidir.

Örnek: "Mehmet'in" şeklinde yazarız ama, " Mehmed'in " şeklinde okur, söyleriz.

Kural 4) İstisnalar dışında, Türkçe’de sözcüklerin sonları b, c, d, g süreksiz yumuşak ünsüzlerle bitmez. Bu harfler p, ç, t, k süreksiz sert ünsüzlere dönüşürler. Kökeni Türkçe olan kelimelerin sonunda b, c, d, g harfleri bulunmaz.